قدرت داده ها در حکمرانی نوین - یزد بلاگ

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، سید محمدعماد اعرابی طی یادداشتی در روزنامه کیهان نوشت : اگر یک ناشناس در خیابان جلوی شما را بگیرد و از نام و نام خانوادگی، شماره تماس، محل سکونت و نشانی منزل تان بپرسد؛ چه واکنشی نشان می دهید؟ آیا پاسخ سؤالاتش را می دهید یا از این کار امتناع نموده و این موارد را بخشی از حریم شخصی تان می دانید و یا سعی می کنید قبل از پاسخ دادن از هویت سؤال نمایندگان، اهداف شان و استفاده ای که از اطلاعات شما خواهند کرد مطمئن شوید؟ در فرض دیگری اگر گروهی از اشخاص مشغول پرسش این سؤالات از تک تک افراد محله و شهر شما باشند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ در این صورت ممکن است حتی نهادهای انتظامی به نیابت از شما وارد عمل شوند، هویت شان را آنالیز نمایند و تا زمان کسب مجوزهای لازم توسط آنها از ادامه کارشان جلوگیری نمایند. این قصه ای است که در زندگی حقیقی ما اتفاق می افتد اما در فضای مجازی ماجرا کمی فرق می نماید. روزانه داده هایی به مراتب جزئی تر و با حجمی گسترده تر توسط کاربران در فضای مجازی بارگذاری می شود، بدون اینکه هیچ حساسیتی را برانگیزد. وقتی گوگل تصمیم گرفت برای مقابله با کرونا عادت های تردد مردم در بیش از 130 کشور دنیا را منتشر کند؛ روری کتلان جونز خبرنگار حوزه تکنولوژی بی بی سی دنیای گفت: این اطلاعات ممکن است باعث شگفتی کسانی شود که در حال حاضر آگاهی ندارند که گوگل چقدر می تواند اطلاعاتی در خصوص آنها جمع آوری کند. بر اساس همین اطلاعات بود که ریموند کورزویل کارشناس هوش مصنوعی و مدیر مهندسی پروژه های گوگل گفته بود: گوگل به زودی شما را از نزدیک ترین عزیزان تان هم بهتر خواهد شناخت؛ چون برای این سیستم هیچ چیز پنهانی درباره شما وجود ندارد و مگوترین اسرارتان هم پیش چنین سیستم هوشمندی فاش است.

داده هایی مثل زمان ورود و خروج شما در اینترنت، بازه زمانی استفاده از آن، جست وجوهای روزمره اینترنتی، تماشای فیلم ها، بازدید از سایت ها، نظرات و...که معمولا توسط کاربران ساده انگاشته می شوند؛ آن قدرها که به نظر می رسد بی اهمیت نیستند. این داده های خُرد با تجمیع شان کلان داده هایی می سازند که به عنوان مواد اولیه برای مکانیزم های هوش مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرند. از این منظر آنها گنجینه هایی ارزشمند هستند که شرکت های فناوری از دل شان خلق ثروت می نمایند. چیزی شبیه به معادن طلا و نقره یا یک چاه نفت؛ با این تفاوت که ما در بدترین حالت، ذخایر زیرزمینی مان را خام فروشی می کنیم اما درباره داده ها حتی از خام فروشی هم خبری نیست؛ ما آنها را رایگان هبه می کنیم! بیایید به چند نمونه نگاهی بیندازیم:

بسیاری از ما دست کم یک بار نقشه ترافیکی شهرمان را به وسیله نرم افزارهای گوشی های هوشمندمان مرور نموده ایم. اینکه چگونه یک شرکت فناوری، فرسنگ ها دورتر و بدون نصب یک دوربین در شهرمان قادر به شناسایی نسبتا دقیق ترافیک سبک و سنگین در معابر شهری و ارائه آن به ماست، سؤالی است که پاسخش را باید در جمع آوری داده هایی که شما بارگذاری کردید و کاوش و پردازش آنها جست وجو کرد.

تصاویر پروفایل شاید یکی از پیش پا افتاده ترین قسمت های شبکه های اجتماعی و ارتباطی برای کاربران باشد. اما همین تصاویر بانک اطلاعاتی ارزشمندی را برای داده کاوی فراهم کرد. شرکت کلیر ویو(Clearview) که یکی از پیمانکاران نهادهای انتظامی و امنیتی آمریکا محسوب می شود حتی پس از آنکه کاربران این تصاویر را از صفحات خود حذف کردند؛ آنها را در پایگاه اطلاعاتی خود نگه داشت و از آنها برای ایجاد و بهینه سازی فناوری های تشخیص چهره اش استفاده کرد. تنها با هک شدن پایگاه اطلاعاتی آنها در فوریه 2020 بود که تعیین شد این شرکت بیش از سه میلیارد تصاویر پروفایل از فیسبوک، یوتیوب و توییتر ذخیره نموده است؛ شاید اگر این اتفاق نمی افتاد برای بسیاری از کاربران، تصاویر پروفایل همچنان اطلاعاتی بی ارزش محسوب می شدند. تیم مکی تحلیلگر امنیتی شرکت سیناپسیس(Synopsys) در واکنش به این رویداد گفت: ترکیب کردن اطلاعات مربوط به تشخیص چهره با اطلاعاتی که از منابع دیگر به دست آمده مانند شبکه های اجتماعی، می تواند گزارشی با جزئیات از تعیینات و فعالیت های یک کاربر بدهد بدون اینکه از آن فرد کسب اجازه شده باشد.

راه اندازی یک پویش انتشار ویدیوی لب خوانی در شبکه های اجتماعی می تواند ایده ای سرگرم نماینده باشد به شرط آنکه ویدیوهای کاربران به عنوان بانک اطلاعاتی برای ارتقای الگوریتم هایی که به منظور بهره گیری در فناوری جعل عمیق(Deepfake) طراحی شده اند؛ استفاده نشود! در این مورد شما یک شوخی ساده نموده اید اما خیلی جدی به بنگاه های تجارت اخبار جعلی یاری شده است.

کلان داده ها و داده کاوی حتی به عرصه سیاست و رقابت های انتخاباتی هم وارد شده اند. باراک اوباما در سال 2008 و 2012 تیمی کارکشته از کارشناسان گوگل و فیسبوک را در کمپین انتخاباتی اش استخدام نموده بود تا جایی که بعضی کارشناسان پیروزی او را به دلیل بهره گیری او از ظرفیت اینترنت در کارزار انتخاباتی اش ارزیابی کردند. این سرمایه گذاری انتخاباتی بر روی تحلیل داده های فضای مجازی و تولید آنها در سال 2012 به اندازه ای بود که بعضی رسانه ها نوشتند: برای الگوریتم های گوگل هم اوباما بامعناتر از رامنی بود. در انتخابات سال 2016 آمریکا استفاده از این شیوه به اوج خود رسید. دونالد ترامپ بیشترین بودجه کمپین انتخاباتی اش را یعنی چیزی حدود 85 میلیون دلار برای فضای مجازی اختصاص داد. استفاده از داده های کمبریج آنالیتیکا موسوم به آلامو و هدف گیری رأی دهندگان آمریکایی برای ترغیب آنها در رأی به دونالد ترامپ تا مدت ها پس از انتخابات آمریکا نیز خبرساز بود چرا که این شرکت بدون اجازه کاربران، از اطلاعات آنها در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی برای کارزارهای سیاسی اش استفاده می کرد.

در واقع هنگامی که بسیاری از شرکت های فناوری به شما خدمات رایگان ارائه می دهند، شما مشتری آن خدمات نیستید بلکه بخشی از محصول به حساب می آیید. گوردون کورِرا کارشناس فناوری کامپیوتری 2 آوریل 2020 در مقاله ای نوشت: آینده واقعی شاید در استفاده از داده های پیچیده تر و هوش مصنوعی برای یافت، درک و پیش بینی تحولات در جوامع باشد. می توان از آنالیز فراداده تلفن های همراه، جست وجوهای اینترنتی یا دیگر اشکال فعالیت استفاده کرد. چهار سال پیش، مدیر وقت ابداعات دیجیتال سی آی ای(CIA) به من گفت که این سازمان دارد دنبال راهی برای آنالیز اطلاعات کل جمعیت یک کشور با استفاده از هوش مصنوعی و فنونی چون عقیده کاوی می شود. ایده کلی این بود که بتوانند رویدادها - مثل اخلال در حکومت قانون یا احتمال وقوع انقلاب - را پیش از مسجل شدن، پیش بینی نمایند. بیل برنز، قائم مقام پیشین وزیر خارجه آمریکا نیز در ارزیابی اش از آینده دنیا نوشت: توانمندی سایبری و پیشرفت دانش هوش مصنوعی، عواملی هستند که رقابت های ژئوپلوتیک را در قرن بیست و یکم شکل می دهند؛ درست مانند کاری که انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم میلادی با دنیا کرد. بی جهت نبود که لئون پانه تا وزیر دفاع وقت آمریکا در سال 2012 فضای مجازی را خط مقدم جبهه های نبرد آینده خواند.

حالا به نظر می رسد در موقعیتی مانند مثال ابتدای متن قرار گرفته ایم و باید در حمایت از مردم، صیانت از داده های شان در فضای مجازی و ممانعت از بهره برداری بدون اجازه از آنها وارد عمل شد. شاید بتوان داده های شهروندان یک کشور را هم ردیف ذخایر ملی تعریف کرد و با فراهم ساختن امکاناتی در ذخیره و حفظ آنها برای دسترسی و استفاده از آنها نیز مقرراتی وضع کرد. دست کم در سال های اخیر کشورهای اروپایی به ایده مشابهی در این زمینه رسیده اند. از سال 2018 مقررات عمومی حفاظت از داده در اتحادیه اروپا اجرا می شود. بر اساس این قانون کاربران این حق را دارند که بدانند اطلاعات شان توسط چه منابعی جمع آوری شده و از این اطلاعات برای چه اهدافی استفاده می شود و چنانچه شرکت های فناوری این درخواست کاربران را بی پاسخ بگذارند، از طرف دولت های عضو اتحادیه با جریمه حداقل 4 درصدی از درآمدشان روبرو و در صورت عدم تمکین به قانون دسترسی شان به داده های کاربران مسدود خواهد شد. این قانون به دنبال اعتراض بعضی اعضای اتحادیه اروپا نظیر فرانسه؛ آلمان؛ اتریش و... درباره سیاست مالیات دهی، سوءاستفاده از قدرت انحصاری و رعایت نشدن حریم شخصی افراد توسط ابرشرکت های فناوری عمدتا آمریکایی تصویب شد. بر این اساس اعمال قانون های محلی بر شرکت های خارجی هنگام استفاده از داده های محلی این روزها به یکی از مطالبات اساسی کشورها در روبروه با ابرشرکت های فناوری تبدیل شده است.

به یاد بیاوریم در جریان افشای برنامه پریسم(Prism) طبق اطلاعاتی که از ابزار داده کاوی آژانس امنیت ملی آمریکا موسوم به مخبر بدون مرز(Boundless Informant) به دست آمد تعیین شد ایران یکی از عظیم ترین اهداف این سیستم در جمع آوری داده ها بوده است. با این حساب منطقی به نظر می رسد که ایران بیش از هر کشور دیگری نسبت به صیانت از داده های شهروندانش حساس باشد. امروزه حاکمیت سایبری جزئی جدایی ناپذیر از حکمرانی نوین محسوب می شود و حکمرانان وظیفه دارند در حفاظت از منافع مردم زیرساخت های فیزیکی و نهادی آن را فراهم نمایند. رهبر انقلاب در سخنرانی سوم فروردین سال 1399 یکی از ابزارهای قدرت را قوت در فضای مجازی عنوان کردند و قوت در این زمینه را حیاتی خواندند. در این چهارچوب کاری و با این حجم گسترده از فعالیت های مورد احتیاج در توانمندسازی سایبری کشور، دلسوزی بعضی مقامات دولتی برای فیلترینگ یک نرم افزار یا یک شبکه اجتماعی تنها یک شوخی تلخ بیشتر نیست.

بازگشت به صفحه رسانه ها