خبرنگاران مجلس نامه غم؛ مروری بر تاریخ تعزیه در همدان

به گزارش یزد بلاگ، همدان- خبرنگاران- مجلس نامه غم نام اثری پژوهشی است که تاریخ تعزیه در کهن دیار همدان را از عصر صفویه تا قاجار و پهلوی واکاوی می نماید و کیفیت این آیین را در شهرهای مختلف استان توضیح می دهد؛ حوزه هنری این کتاب را به تازگی منتشر کرد.

پیشینه عزاداری مذهبی در همدان را باید در عصر صفویه جست و جو کرد. این سنت در عهد قاجار نیز تداوم داشت؛ ولی در زمان پهلوی ممنوع شد.

در حال حاضر تعزیه در دهه اول محرم در همدان اجرا می گردد که 9 روز نخست به مجالس یاران شاخص امام حسین (ع) اختصاص می یابد و خاتمه در روز عاشورا تعزیه امام و نحوه به شهادت رسیدن ایشان به نمایش در می آید.

تعزیه خوانی در همدان به دو شیوه مرسوم است؛ یکی تعزیه میدانی در مکانی ثابت و دیگری تعزیه سیار یا گذر به گذر.

تعزیه میدانی یا ثابت مرسوم ترین شیوه تعزیه خوانی در ایران و همدان است و معمولا در ابتدای روزهای اول محرم و سپس بعد از سوم شهادت امام حسین (ع) و یارانش در طول روزهای متمادی پس از اول محرم به اجرا در می آید.

اجراها معمولا بعد از ظهر شروع می گردد و تا قبل از غروب آفتاب به خاتمه می رسد.

این نوع تعزیه معمولا در میدانچه های محلات و فضاهای باز اجرا می گردد. محل اجرا به شکل دایره است و تماشاگران گرداگرد صحنه مدور حلقه می زنند البته اگر در محل های سرپوشیده اجرا گردد، سکویی دایره ای شکل نیز تدارک دیده می گردد.

همه گفت و گوهای تعزیه میدانی منظوم است و به دو گونه موسیقایی- آوازی و شعرخوانی بدون موسیقی خوانده می گردد. اولیا شعرها را با آواز آهنگین و در دستگاه های موسیقی می خوانند و اشقیا یا مخالف بدون آهنگ یا آواز.

دیگر اجرای تعزیه در ایران تعزیه خوانی سیار است این نوع تعزیه خوانی در همدان به تعزیه گذر به گذر شهرت دارد و در مریانج و بعضی شهرهای استان اجرا می گردد.

اجرای نمایش های سیار و کارناوالی از گذشته و در بعضی مناطق دنیا و در بیشتر مناطق کشور مرسوم بوده است و در هر منطقه با نام و عنوان خاصی از آن سخن می رود.

تعزیه سیار در همدان با عنوان تعزیه گذر به گذر در شیراز با نام تعزیه عبوری، در شوشتر با نام تعزیه خیابانی و در اراک با عنوان تعزیه بازار شناخته می گردد؛ اما شیوه اجرای آن در مناطق مختلف تفاوت چندانی ندارد.

از آنجا که انواع نقش ها اعم از زن و مرد و کودک و نوجوان در تعزیه گذر به گذر یا سیار حضور دارند و در طول راستا به صوت پیاده و سواره از ابتدا تا انتهای بازار حرکت می نمایند، این نوع تعزیه شباهت بسیاری به کاروان امام حسین(ع) دارد.

در واقع این شیوه تعزیه خوانی شبیه سازی کاروان امام حسین (ع) است چون ورود امام به کربلا و همچنین خروج اهل بیت ایشان از آنجا هر دو به صورت کاروانی بود و اجرای این شیوه تعزیه خوانی درست به منزله نمایش و شبیه سازی کاروان حسینی است.

در این شیوه تعزیه خوانی گروه ها و کوپه های تعزیه، بخشی از تعزیه را برای عده ای از مردم که در طرفین خیابان به تماشا ایستاده اند اجرا نموده و حرکت می نمایند و همان قسمت را که چند دقیقه پیش برای تماشاچیان اجرا نموده بودند مجددا برای تماشاچیان دیگری اجرا می نمایند این فرایند تا انتهای راستاهای مورد نظر ادامه می یابد.

شبیه خوانان از سپیده دمان در هیات ها یا مساجد جمع می شوند. اسب، شتر، کجاوه ها و تمامی وسایل حرکتی که در حکم وسایل صحنه هستند از شب قبل آماده می گردد و جونان به تزیین و بستن بار و بنه لازم به اسبها و شترها می پردازند و شبیه خوانان نقش های اولیا و اشقیا پس از پوشیدن لباس و زره و کلاهخود به تمرین طومارهای دست نوشته خود مشغول می شوند و در موعد مقرر به حرکت در می آیند.

تماشاگران تعزیه گذر به گذر در دو سوی خیابان می ایستند و گروه های تعزیه خوان بخش های مختلف به خود را غالبا در حال حرکت و لحظاتی ایستاده اجرا می نمایند.

یکی از نکات جالب توجه این گونه تعزیه این است که تماشاگران ثابت و شبیه خوانان و تعزیه گردانها متحرک و سیارند.

گروه اول، پیش واقعه خوان ها هستند که در بین اولین جماعت ایستاده در دو سوی خیابان پیش واقعه را می خوانند و سپس گروه موسیقی قطعه ای در قالب چَمری اجرا می نماید.

شبیه خوانها حرکت می نمایند پس از قطع موسیقی که نقش فاصله صحنه ها را بازی می نماید، گروه اولیا خوانها می آیند و به خواندن و اجرای روایت می پردازند؛ سپس موسیقی مجددا اجرا می گردد و نقش فاصله صحنه ها را بازی می نماید و بعد از آن گروه اشقیا و به همین ترتیب گروه های دیگر از مقابل تماشاگران می گذرند و به اجرا می پردازند.

ادامه تاریخ تعزیه در دیار همدان را می توانید در مجلس نامه غم بخوانید که به تازگی روانه بازار کتاب شده است.

پژوهش و تالیف این اثر را اسماعیل مجللی عهده دار بود و توسط حوزه هنری همدان با شمارگان یک هزار و 100 نسخه چاپ شد.

این کتاب به تاریخ تعزیه در کهن دیار همدان اختصاص دارد و کیفیت اجرای آن را در شهرهای استان توضیح داده و در بردارنده سه مجلس فارسی و دو مجلس تعزیه ترکی است.