هورمون اکسی توسین و ارتباط آن با شیردهی و ارگاسم - یزد بلاگ

این کارکرد های اضافی سبب شده تا به این هورمون برچسب هورمون چندکاره زده گردد: هورمون پیوند، هورمون تسکین دهنده، هورمون آغوش، هورمون عشق و حتی هورمون شادمانی. ازآنجایی که اکسی توسین به طور قابل توجهی بر مغز و همچنین اندام های فراوریمثل تأثیر می گذارد، دکتر هیون جین لی و همکارانش شایسته دانستند که آن را تسهیل نماینده بزرگ زندگی بنامند.

اغلب به دو دلیل هنگام وضع حمل در بیمارستان اغلب به زنان باردار به صورت وریدی اکسی توسین تزریق می گردد: اول به خاطر تحریک نوزاد برای به جهان آمدن و در ثانی برای شدت بخشیدن به انقباضاتی که لازمه زایمان است. همچنین بعد از تولد نوزاد، اکسی توسین سبب ایجاد انقباضات قدرتمندی می گردد که باعث خروج جفت جنین شده و خونریزی را کاهش می دهد. این برهه بسیار برهه خطرناکی است چراکه خونریزی پس از زایمان، عمده دلیل مرگ ومیر مادران در جوامع با امکانات پزشکی پایین است.

هورمون اکسی توسین

بدون شک به دلیل اهمیت بسیار زیاد اکسی توسین هنگام زایمان و نیز کوچک بودن این مولکول (تن ها یک زنجیره کوتاه از 9 آمینواسید)، این هورمون نخستین هورمون پپتیدی (متشکل از آمینواسید) در تاریخ است که زنجیره اش موردآنالیز نهاده شد.

(برای مقایسه، انسولین دارای 51 اسیدآمینه و بیش از 140 زنجیره هموگلوبین در سلول های قرمز خون است.) دکتر وینسنت دو ویگنواد توالی زنجیره اکسی توسین را کشف و آن را به صورت مصنوعی در سال 1935 فراوری کرد که جایزه نوبل را برایش به ارمغان آورد و امروزه اکسی توسین مصنوعی به شکل مرتب در درمان های پزشکی به کار گرفته می گردد. ازآنجاکه دستگاه گوارش به سرعت هورمون را تجزیه می نماید، معمولا به صورت وریدی به خون تزریق می گردد. همچنین به دلیل اینکه اکسی توسین توانایی عبور از سد خونی مغز را ندارد، اخیرا از اسپری های بینی استفاده می نمایند تا هورمون مذکور را توسط سلول های عصبی بویایی به صورت مستقیم به مغر منتقل نمایند.

اکسی توسین و شیردهی

هنگام شیردهی به وسیله پستان مادر، فراوری طبیعی اکسی توسین سبب ایجاد رفلکس شده و درنهایت باعث جاری شدن شیر می گردد. هورمون اکسی توسین سبب انقباض سلول های عضلانی اطراف حفره های حاوی شیر شده و با افزایش فشار در آن ناحیه، شیر را به بیرون از نوک پستان می پاشد. همچنین افزایش اکسی توسین هنگام شیردهی، می تواند منجر به انقباضات رحمی دردناکی گردد که گاه می توانند به اندازه درد زایمان قدرتمند باشند. ترشح اکسی توسین ابتدا در واکنش به عمل مکیدن نوزاد شروع می گردد، اما در ادامه محرک های دیگری نیز می توانند منجر به فراوری آن شوند: از صدای گریه نوزاد گرفته تا فکر کردن در خصوص شیردهی.

پیشینه ما قبل تاریخ

ازآنجاکه اکسی توسین نقش مهمی در تولد و شیردهی دارد، ممکن است تصور گردد که صرفا برای همین کار ها به وجود آمده است. اما توالی DNA در ژن حیوانات مختلف داستان بسیار متفاوت و غافلگیرنماینده ای را روایت می نماید. همان طور که اغلب فرآیند های تکامل اتفاق می افتد، ژن اکسی توسین هم به واسطه تقسیم یک ژن ماقبل خود به وجود آمده است. ژن اصلی - در کنار ژن اکسی توسین - هورمون وازوپرسین را فراوری می نماید.

وازوپرسین نیز همانند اکسی توسین زنجیره ای از 9 آمینواسید است. همه اجزای این 9 آمینواسید به جز 2 مورد آن، باهم یکسان هستند. اما این دو هورمون کارکردی بسیار متفاوت از همدیگر دارند. دو وظیفه اصلی وازوپرسین تحریک عروق خونی و محافظت از آب بدن است. انسان نیز مانند دیگر پستانداران جنین زا، تنها یک ژن اکسی توسین دارد، اما تکثیر های اضافه سبب ایجاد سه ژن مختلف از وازوپرسین شده است.

ریشه های اکسی توسین

درخت تکاملی نشان می دهد که تکثیر اولیه (D) ژن وازوپرسین برای فراوری ژن اکسی توسین حداقل 245 میلیون سال پیش از پیدایش ژن شیردهی (S) و تقریبا 300 میلیون سال قبل از ژن زنده زایی (B) صورت می گرفته.

دکتر پای-چونگ و گیوی توالی ژن های اکسی توسین، وازوپرسین و هورمون های مرتبط را در طیف وسیعی از حیوانات دارای ستون فقرات (مهره داران) باهم مقایسه کردند. معلوم شد که تمام مهره داران فک دار (پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهی های مختلف ازجمله کولاکانت ها) حداقل یک نسخه از ژن های اکسی توسین و وازوپرسین را دارند. در مقابل، مهره داران بدون فک (نیزه ماهی ها و مارماهی) تنها یک ژن دارند که هورمونی مشابه با وازوپرسین فراوری می نماید.

این نشان می دهد که تکثیر ژن ها چیزی در حدود 635 میلیون سال پیش در نقطه ای که مهره داران فک دار و بی فک از هم جدا شده اند، سبب جدایش دو ژن وازوپرسین و اکسی توسین از همدیگر شده است. اما این واقعه خیلی قبل تر از به وجود آمدن سیستم شیردهی مشترک در اجداد پستانداران، در حدود 200 میلیون سال پیش، به وقوع پیوسته است. درواقع، بارداری و زنده زایی تا قبل از پیدایش جانداران کیسه دار و جانوران جنین دار در حدود 145 میلیون سال قبل، وجود نداشتند؛ بنابراین واضح است که ژن اکسی توسین صرفا در ارتباط با شیردهی یا زنده زایی به وجود نیامده است.

ارتباط اکسی توسین با ارگاسم

دکتر ماری کارمیشل و همکارانش در دو مقاله جداگانه چنین گزارش دادند که سطح هورمون اکسی توسین در حین ارگاسم در هر دو جنس مرد و زن، افزایش می یابد. سطح این هورمون در هنگام ارگاسم به وسیله خود-ارضایی نیز به طور قابل توجهی افزایش می یابد و برای مدت چندین دقیقه در همان سطح بالا باقی می ماند. به عقیده دکتر کارمایکل و همکارانش اکسی توسین با تاثیر بر انقباض عضلانی سبب تسهیل حرکت تخمک و اسپرم می گردد.

در یک رویکرد هوشمند، یک متخصص ژنتیک آلمانی به نام دکتر لودویگ ویلدت و همکارانش، تاثیر اکسی توسین مصنوعی بر روی حرکت اسپرم درون رحم و تخمدان را آنالیز کردند. برای رسیدن به این هدف، آن ها کپسول آلبومین با اندازه اسپرم را درون واژن 50 بیمار ناباروری جاگذاری نموده و سپس پیشروی آن ها را با یک آشکارساز ردیابی کردند. کپسول ها فقط چند دقیقه پس از جاگذاری به ورودی رحم رسید، بنابراین واضح بود که رحم مانند یک پمپ عمل می نماید.

تزریق داخل وریدی اکسی توسین سبب افزایش شدید حجم کپسول هایی شد که داخل رحم جاگذاری شده بود. ثبت اطلاعات فشار داخل رحم قبل و بعد از تزریق اکسی توسین نشان از افزایش حجم عضلانی و شدت بیشتر انقباضات آن ها داشت که شیب معکوس آن باعث می شد جریان به سمت گردن رحم و داخل تخمدان پیش برود.

تاثیر اکسی توسین بر مغز

کارکرد اکسی توسین تنها به اندام های فراوریمثل محدود نمی گردد. این هورمون به عملکرد مغزی نیز یاری می نماید و به خصوص در رفتار اجتماعی تاثیر می گذارد. ازاین رو اکسی توسین را با نام هایی مانند هورمون پیوند، هورمون عشق و اکسیر اعتماد می شناسند.

مثال بی نظیری که از عملکرد اکسی توسین می توان زد، تفاوت فاحشی است که در رفتار دو موش صحرایی هم خانواده و بسیار شبیه به هم ایجاد می نماید. درحالی که موش های چمنزار بعد از جفت گیری و اشتراک گذاری وظایف والدینی، پیوند های مادام العمری باهم تشکیل می دهند، موش های صحرایی جفت گیری رندمی دارند و باهم پیوند های طولانی تشکیل نمی دهند. تحقیقات نشان داد که هر دو هورمون اکسی توسین و وازوپرسین نقش مهمی در ایجاد و حفظ پیوند در گونه موش چمنزار ایفا می نماید.

اگر اکسی توسین و وازوپرسین به صورت مصنوعی به موش های صحرایی تزریق گردد، آن ها نیز به طور چشم گیری رو به تک همسری می آورند. دکتر هوی وانگ و همکارانش در مقاله ای نشان دادند که مسدود کردن گیرنده های اکسی توسین و وازوپرسین در مرکز پاداش-لذت مغز موش های چمنزار باعث می شد که در نظر آن ها یک جفت نسبت به دیگری از رجحان خاصی برخوردار نباشد و بعد از جفت گیری با آن بروند سراغ موش دیگری. در حقیقت هورمون اکسی توسین مولکولی اساسی برای پیدایش عشق و احتمالا از دلایل اصلی برای عاشق شدن است.

همچنین در مطالعاتی که بر روی اسپری بینی اجرا شده، معین نموده است که اکسی توسین می تواند بر تعاملات اجتماعی انسان اثر بگذارد. در یک تحقیق تجربی دکتر دیک شله و دکتر اونور گنتیرکین نشان دادند که این هورمون، فاصله اجتماعی میان مردان و زنان را تنظیم می نماید.

در یک آزمون برای آنالیز تاثیر استفاده از اسپری بینی اکسی توسین، نشان داده شد که مردان متاهل در مواجهه اولیه با یک زن جذاب، در پاسخ به محرک دریافتی به وسیله اسپری و نسبت به مردان مجرد فاصله بیشتری از آن زن می گیرند. این یافته این طور به دست آمده که در یک آزمایش برای معین شدن میزان علاقه مندی برای پیش قدم شدن یا اجتناب از آشنایی، مردانی که در رابطه تک همسری و در معرض اکسی توسین هستند نسبت به نزدیک شدن به عکس هایی از زنان جذاب، بسیار کندتر از مردان مجرد عمل می نمایند. نویسندگان پیشنهاد کردند که اکسی توسین احتمالا به افزایش وفاداری در روابط تک همسری انسان ها یاری می نمایند.

عملکرد اکسی توسین پس ازآن کپی برداری اولیه از ژن ماقبل تاریخ در 435 میلیون سال پیش چیست؟ اجداد ماهی گون ما که در اقیانوس های کهن کره زمین زندگی می کردند، بی تردید زندگی پر از رنج و تنهایی داشته اند. اگر بتوانیم از تولد و شیردهی، زندگی اجتماعی و ارگاسم صرف نظر کنیم. به لحاظ منطقی، تنها چیزی که می ماند عشق است …

منبع: psychologytoday