فشارهای استکبار بر جامعه علمی نمی تواند پایدار و مستمر بماند - یزد بلاگ

دکتر مجتبی شریعتی نیاسر درگفت وگو با خبرنگاران، ضمن بیان این مطلب با اشاره به شرایط رشد و توسعه علمی در کشورهای غربی خاطر نشان کرد:بخش عمده ای از پیشرفت کشورهای غربی ناشی از همت و تلاش علمی و تخصصی دانشمندان کشورهای شرقی است و در حال حاضر تعداد زیادی از دانشجویان کشورهای مشرق زمین از هندوستان، مالزی، بلاد عربی، پاکستان، افغانستان، ترکیه، ایران، چین، تایلند، ویتنام، کره و ....... در کشورهایی چون آمریکا، کانادا، انگلیس و دیگر کشورهای اروپائی اشتغال به تحصیل دارند و عملا در خدمت رشد علمی همین کشورها هستند.

وی در ادامه تاکید کرد: بسیاری از دانشمندان، اساتید و محققان کشورمان نیز در عرصه­ های مختلف علمی دنیا، حضور فعال دارند. تنها از کشور چین بیش از 500 هزار نفر در مقاطع تحصیلات تکمیلی در سه کشور آمریکا، کانادا و انگلیس درس می خوانند. نکته درخور تأمل این است که این افراد غالبا پروژه های از پیش تعیین شده کشورهای میزبان را انجام میدهند. به عبارت دیگر میتوان دریافت که این حجم از استعدادها عملا در خدمت رشد و توسعه کشورهای غربی هستند.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: اگر این دانشمندان و جوانان نخبه در غرب حضور نداشته باشند، کشورهای غربی، به دلیل خلاء نیروی انسانی، اُفت قابل توجهی در حوزه علم و فناوری خواهند داشت. حکام غربی این حقیقت را به خوبی میدانند و بر آن واقفند. البته چنین شرایطی را از دیرباز شاهد بوده ایم. من به خوبی دوران دانشجویی خود در اواخر دهه 50 را به یاد دارم که تمامی دانشجویان کلاس کارشناسی ارشد ما به جز یک نفر از کشورهای شرقی بودند.

فشارهای استکباری بر جامعه علمی نمی تواند پایدار و مستمر بماند

شریعتی نیاسر اضافه نمود: در شرایط فعلی اولا محدودیت ها و فشارهای استکباری بر جامعه علمی نمی تواند پایدار و مستمر بماند. کشورهای غربی ناچارند میدان فعالیت را برای دانشمندان و جوانان ما باز نگه دارند، اگر غیر از این بود اینقدر شاهد موج تردد آنان علیرغم تحریم ها و فشارها - به کشورهای غربی نبودیم. ثانیا مسئولین و دولتمردان ما باید توجه نمایند که این نسل جوان و نخبه نه فقط سرمایه ملی، که حتی ابزار قدرت محسوب می ­شوند. پس لازم است به راه چارههائی بیندیشیم تا این ابزار قدرتمند یا به عبارتی مغزافزار کشور را به راحتی از دست ندهیم که البته در این رابطه کوتاهی بسیار داریم.

معاون آموزشی سابق وزارت علوم با بیان اینکه با تکیه بر همین سرمایه ملی، می­ توان مسائل کلان کشور را حل نمود و راه چاره رشد و توسعه را هموار کرد، اضافه نمود: درست همانگونه که کشورهای غربی با تکیه بر سرمایه ملی ما، زمینه ارتقاء روزافزون کشور خود را فراهم می نمایند. دستگاه ­های ذیربط خاصه در نظام اجرائی کشور به این مهم کم­ توجهی کرده اند. این بی مهری نه فقط در حوزه سیاستگذاری که در بخش حمایت های حقوقی و مالی نیز به خوبی محسوس است.

به گفته وی، باید توجه داشت که چرا این همه نیروی انسانی مستعد در محیط بیگانه در مقایسه با محیط داخل شکوفائی بیشتری دارند. با اندک تأملی می توان دریافت که باید به طور جدی به عواملی چون تأمین تجهیزات تحقیقاتی، امکانات رفاهی، امنیت شغلی و مهمتر از همه ضرورت تقویت سطح اعتماد به محققان و جامعه دانشگاهی پرداخت.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: تجربه کشورهای خارجی نشان می دهد که می توان با اتخاذ تدابیر درست از نخبگان سایر کشورها خاصه کشورهای منطقه و به ویژه بِلاد اسلامی برای توسعه ملی ایران استفاده نمود.

بیش از 55 هزار دانشجوی خارجی داریم

این استاد دانشگاه به شرایط تبادل استاد و دانشجو بین دانشگاه های خارجی و دانشگاه های داخل اشاره نمود و یادآور شد: علی رغم همه تحریم ها و فشارهایی که وجود دارد، در حال حاضر بیش از 55 هزار دانشجوی خارجی داریم که در نظام آموزشی ما تحصیل می نمایند و تعداد زیادی از اساتید کشورهای مختلف نیز در رفت و آمد با ایران هستند. البته این شرایط به هیچ وجه کافی نیست. ما باید تا پایان برنامه حداقل چهار برابر این کمیت را ببینیم که البته اگر برنامه داشته باشیم،می توانیم. رسیدن به چنین اهدافی مستلزم اراده جدی دولتمردان و سیاستگزاران کشور است.

شریعتی در ادامه به بودجه تحقیق و توسعه پنج کشور بزرگ صنعتی اشاره نمود و اظهار کرد: آمریکا با اختصاص 543 میلیارد دلار، چین 260، ژاپن 156، آلمان 111 و کره جنوبی 70 میلیارد دلار به توسعه امر پژوهش پرداخته اند. این در حالی است که کشور ما در این رابطه و علی رغم وجود این همه استعداد نهفته فاصله بسیار زیادی با کشورهای پیشرفته دارد.

وی گفت: امروز قدرت، در توسعه علم و فناوری متبلور است. پیشرفت های ما در صنایع موشکی، نظامی، ریلی، نفت و گاز، نیروگاهی (نظیر ساخت توربین­ها، کمپرسورها، بویلرهای حرارتی و ...) به این معنی است که توانمندی جوانان دانشگاهی و محقق ما به خوبی می تواند در خدمت توسعه قرار گیرد و حتی به قرار اطلاع از سال آینده تمامی رادارهای فرودگاه ها و هواشناسی کشور کاملا بومی سازی می شود.

شریعتی نیاسر به پیشرفت های کشور در حوزه فناوری سخت؛ فناوری نرم اشاره نمود و گفت: ما در بخش فناوری سخت (یعنی اجرا و عملیات) مشکل کمتری داریم. برعکس؛ چالش اصلی ما در حوزه فناوری نرم (یعنی مدیریت و برنامه ریزی) است که نمی توانیم از این ظرفیت به صورت هماهنگ، یکپارچه و هدفمند برای توسعه ملی استفاده کنیم، به همین دلیل است که مثلا از یک سو در صنایع نیروگاهی رتبه سوم دنیا را دارا هستیم به گونه ای که توربین های ساخت داخل را به کشورهای مختلفی نظیر عراق، سوریه، اندونزی، روسیه، عمان، پاکستان و .. صادر می کنیم و از سوی دیگر یک مورد از محصولات خود را در مصرف داخل بکار نمی گیریم و برای رفع نیاز داخل، از واردات استفاده می کنیم.

معاون آموزشی سابق وزارت علوم تاکید کرد: بررسی دقیق­ تر نشان می دهد که بی تدبیری های ما عمدتا در بخش فناوری نرم است. اگر به واردنماینده در مقایسه با تولیدنماینده داخل، تسهیلات بیشتری اختصاص می یابد، اگر به محصولات وارداتی، در برابر محصولات مشابه داخلی، بیشتر بها داده می شود، اگر یافته های علمی محققین و دانشگاهیان ما محصور در قفسه ها و کتابخانه ها شده و کمتر به ضرورت ثبت اختراع، تبدیل به فناوری و تولید ثروت توجه می شود و غیره همگی حاکی از آن است که مشکل اصلی ما در ضعف سیاست های کلان است.

وی تاکید کرد: متأسفانه غالبا به تقدیر و تمجید و تشویق و تکریم و ترغیب کلامی بسنده می کنیم و این کفایت نمی کند. باید گامهای بلند و اساسی برداشت تا قبل از آنکه دیگر کشورها از منابع انسانی مستعد و توانمند ما بهره بگیرند، خود از این مغزافزار خلاق برای توسعه کشور استفاده کنیم.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: در حال حاضر برخی دانشگاه ها که باید مورد وثوق و اعتماد مسئولین باشند در بازکردن میدان برای جذب دانشجویان خارجی نسبتا پیروز بوده و گام های بلندی برداشته اند. در این رابطه علاوه بر دانشگاه های بزرگی چون تهران، فردوسی مشهد؛ مراکز دیگری نظیر دانشگاه همدان، کاشان نیز بیش از انتظار در این عرصه ورود کرده اند.

وی اضافه نمود: یکی از اقداماتی که در تقویت تعاملات بین المللی صورت گرفت راه اندازی دانشگاه گروه D8 است. این گروه از هشت کشور تشکیل شده که در یکی از جلسات سیاستگذاری گذشته؛ تأسیس یک دانشگاه در جمهوری اسلامی ایران را به تصویب رساندند. به دنبال آن، استان همدان میزبانی و مسئولیت راه اندازی این دانشگاه را با پشتیبانی دانشگاه همدان پذیرفت و وزارت عتف نیز آن را مورد حمایت قرار داد. ادامه این حرکت می تواند میدان معاضدت و حمایت از حضور دانشجویان خارجی را تقویت نماید. البته که توفیقات این جهت نیز در گرو نقش آفرینی مؤثر فناوری نرم و تدبیر صحیح حمایتی همه ارکان مدیریتی ذیربط جامعه نه فقط دستگاه آموزش عالی است.

به گفته معاون آموزشی سابق وزارت علوم، دانشگاه اکو نیز به همین دلیل شکل گرفت. لیکن متأسفانه به دلایلی هنوز نتیجه مورد انتظار از آن حاصل نشده است. در مجموع، استقرار مراکز بین المللی نظیر D8، ECO و ... در کشور ما، نشانی از توانمندی و قدرت نمایی علمی ایران در عرصه بین المللی است.

شریعتی نیاسر به عوامل مؤثر در کسب پیروزیت های بین المللی اشاره نمود و گفت: توسعه ارتباطات علمی با کشورهای خارجی را متاثر از شیوه صحیح و مدبرانه دیپلماسی علمی کشور دانست و خاطر نشان کرد: عناصر موثر در گسترش این دیپلماسی به 3 دسته تقسیم می شود، اول عنصر انسانی است که در این رابطه باید تسهیلات ویژه و خارج از عرف را برای جذب استاد و دانشجو منظور شود، به گونه ای که اگر استادی تصمیم گرفت دانشجویی را از کشور خارجی جذب و یا از یک استاد خارجی دعوت به عمل آورد این تصمیم او در اجراء نافذ باشد.

وی ادامه داد: استادمحوری در مراکز آموزش عالی، خاصه در دانشگاه هایی که از قدمت بیشتری برخوردار هستند، می­ تواند به عنوان یکی از مصادیق مهمِ عنصر انسانی محسوب شود. امروز دانشگاه های ما آن گونه که شایسته نظام است نتوانسته اند در عرصه بین المللی پیروز باشند، چون ارتباطات فراملی یک حرکت گسسته و منقطع نیست بلکه به عکس یک حرکت پیوسته است و استمرار آن، روابط انسانی را در همکاری های علمی استحکام می بخشد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران دومین عامل مؤثر را عنصر مالی را دانست و یادآور شد: تقویت تعاملات بین المللی دانشگاه ها مستلزم حمایت جدی اعتباری و مالی است، این گونه نیست که بدون توجه به منابع مالی، امکانات و تجهیزات بتوان رشد قابل توجهی را انتظار داشت.

وی با تاکید بر ضرورت حمایت مالی از دانشگاه ها و به تبع آن از دانشجویان به ویژه تحصیلات تکمیلی و با یک ارزیابی مقایسه ای ادامه داد: مثلا دانشگاه هاروارد در آمریکا برای هر دانشجوی دوره دکتری حدود 100 هزار دلار تأمین اعتبار و هزینه می کند. این در حالی است که دانشگاه های ما دانشجویان دکتری خود را با بهترین کیفیت و کمترین هزینه فارغ التحصیل می نمایند و بعضا به راحتی روانه کشورهای خارجی می شوند. یعنی عملا ما بسیار کمتر از صدها هزار دلارِ آنها، برای تربیت دانشجویان هزینه می کنیم ولی حاضر نیستیم با یک حرکت جهشی از دانشگاه های خود حمایت کنیم تا این همه سرمایه ارزشمند به سادگی به فکر عزیمت به سایر کشورها نباشند و یا در داخل احساس بطالت ننمایند. این نیز مصداق دیگری از ضعف، در فناوری نرم است.

انتقاد از عدم پرداخت اعتبار ارتقای 5 دانشگاه به تراز دنیای

معاون آموزشی سابق وزارت علوم خاطر نشان کرد: در حوزه تقویت مالی دانشگاه ها، طرحی با عنوان اقتصاد مقاومتی موسوم به 200-5 تصویب شد که طی آن قرار است پنج دانشگاه و پنج پژوهشگاه ما به تراز 200 دانشگاه برتر دنیا برسند. ما برای اجرای این طرح، سالیانه 400 میلیارد تومان اعتبار مطالبه کرده بودیم اما با کمال تأسف اکنون که بیش از سه سال از تصویب این طرح می گذرد جمع اعتباراتی که به این طرح داده شده است به عدد 30 میلیارد تومان نمی رسد.

وی اضافه نمود: این شیوه حمایت و تامین اعتبار نمی تواند ما را به جایگاه شایسته و مورد انتظار برساند. من معتقدم برای اصلاح سطح اثرگذاری در بخش فناوری نرم، نگاه ما به دانشگاه تغییر کند و این تحقق نمی یابد مگر اینکه؛ تحولی، در رویکردِ مسئولان رده بالای نظام ایجاد شود، اولویت ها بازتعریف شود، برای استفاده از تجربه کشورهای پیروز در عرصه علم و فناوری اهمیت داده شود. بدیهی است در چنین شرائطی در رده های پایین اجرائی نیز این تحول رخ خواهد داد. ما به یک حرکت جهشی نیازمندیم تا دانشگاه های ما بتوانند با عبور از چالش ها، جهت توسعه ملی را هموار نمایند.

سومین عامل مهم در تقویت تعاملات بین المللی

معاون آموزشی سابق وزارت علوم در ادامه به سومین عامل مهم در تقویت تعاملات بین المللی اشاره نمود و از آن به عنوان عنصر هدف یاد کرد و گفت: باید معاضدت ها متوجه دستگاه های مستعد برای ورود در میدان رقابت باشد. هدف، رصد عملکرد مراکز دانشگاهی و کشف و شناسائی استعدادهای سازمانی است تا بتوان آنها را مورد حمایت ویژه قرار داد. در حال حاضر متاسفانه یا خوشبختانه قریب به 2000 مرکز علمی - البته در سال 1392 این آمار 2800 مورد بود، اما بعد از آن بر اثر سیاستهای انقباضی صحیحی که در دستگاه آموزش عالی اتخاذ گشت، کاهش یافت - در کشور وجود دارد. این مراکز از لحاظ سطح کیفی و کمی به دسته های مختلف تقسیم می شوند. در چنین شرایطی باید اذعان نمود که برخی از آنها جزو مراکز شاخص و برتر هستند، و برخی دیگر از سطح پائین تری برخوردار هستند.

وی گفت: ما باید در هدف­ گذاری تفاوت هایی برای مأموریت سطوح مختلف دانشگاهی قائل باشیم. طبعا همه مراکز را نمی­توان مستعد رشد و توسعه در عرصه بین الملل دانست. اساسا اعتبارات و امکانات و ظرفیت ها در این مراکز یکسان نیستند. لذا عنصر هدف در این رابطه می تواند نقش مهمی ایفا نماید و در پی شناسائی ظرفیت های برتر برای ورود به عرصه رقابت بین المللی باشیم. برای این منظور و در گام اول باید ظرفیت و توانمندی دانشگاه هائی که به عنوان ستاره های درخشان کشور، مستعد ایفای نقش در عرصه های بین المللی هستند را شناسایی و هدف گذاری کنیم. در گام دوم از این مراکز حمایت ویژه صورت گیرد. وقتی ظرفیت و توان مالی محدود باشد باید راه چارههایی پیدا کنیم که این مراکز مستعد بتوانند پیشقراول آموزش عالی در عرصه های بین المللی باشند.