روایتی از عزاداری روز عاشورا در 90 سال پیش، آری آن جلوه که فانی نشود نور خداست! - یزد بلاگ

به گزارش خبرنگار حوزه معارف اسلامی گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران، عشق به حضرت سیدالشهدا (ع) و اقامه عزا برای آن حضرت و شهدای دشت کربلا با روح و جان شیعیان آن حضرت آمیخته شده است.

عزاداری ماه محرم بخشی جدایی ناپذیر از هویت و فرهنگ ایرانیان است. سنت های عاشورایی اگرچه در طول تاریخ طولانی خود دچار تحول فراوانی شده اما بخش عمده ای از آنها همچنان ماهیتی مشترک دارند.شاید مهم ترین نقطه اشتراک این آداب و رسوم و عزاداری ها را بتوان در نیت بانیان و عزاداران دانست؛ نیتی که در گذر از سال ها و دهه ها و قرن ها تغییر ننموده و همچنان در مدار قُرب الهی و تکریم مقام والای حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و خاندان و یاران باوفای ایشان است.

این گونه است که باید گفت:دشمنت کشت ولی نور تو خاموش نگشت / آری آن جلوه که فانی نگردد نور خداست.

در ادامه، بخش هایی از خاطرات دکتر محمدعلی اسلامی نُدوشن (متولد 1304 شمسی در ندوشن یزد) منتقد ادبی، شاعر، نویسنده و استاد نام آشنای ادبیات معاصر درباره عزاداری روز عاشورا در دوران کودکی وی را از نظر می گذرانیم.

دکتر اسلامی ندوشن اگرچه در سال های جوانی مدرک دکتری حقوق بین الملل خود را از دانشگاه سوربن فرانسه گرفت، اما به خاطر تألیفات ارزشمند و ذوق و قریحه ادبی، از سال 1348 به عنوان استاد رشته ادبیات در دانشگاه تهران مشغول به کار شد و تا سال 1359 که به درخواست خود بازنشسته شد، در این سمت به تدریس مشغول بود.

از این چهره ماندگار ادبیات، علاوه بر مقالات تخصصی، آثار متعددی در زمینه نقد ادبی، سفرنامه و پژوهش های ادبی و سفرنامه منتشر شده است که از جمله آنها می توان به تأمل در حافظ، به دنبال سایه همای، ایران را از یاد نبریم، آزادی مجسمه، صفیر سیمرغ، در کشور شوراها، کارنامه سفر چین و ده ها کتاب ارزشمند دیگر یاد کرد.

کتاب چهار جلدی روزها شامل خاطرات اسلامی ندوشن از خردسالی تا زمان تحصیل در پاریس در دهه سی شمسی است.

اسلامی ندوشن در بخش هایی از جلد اول کتاب روزها (انتشارات یزدان، 1378، صفحه 237 تا 257) خاطراتش از عزاداری ماه محرم در دوران کودکی و در زادگاه خود کبوده (روستایی در یزد) را بیان نموده است. مرور این توصیفات می تواند تصویری از آداب و رسوم و آئین های مردم روستانشین در ماه محرم ارائه کند. تصویری که مربوط به بیش از 80 سال پیش است.

• روز عاشورا دیگر نقطه اوج سال و روز روزها بود. آن روز بود که از صبح تا آخر شب به طور مداوم، جریان پشت جریان می گذشت. روضه و تعزیه و دسته و آشپزان و غیره تا برسد آخر به شام غریبان. از صبح که من و مادرم از خانه بیرون می آمدیم یک سر کشیده می شد تا آخر شب؛ فقط چند دقیقه هنگام عصر به خانه خودمان یا خانه خواهرم می رفتیم برای ناهار مختصری. ساعت بحرانی روز از حدود یک به ظهر شروع می شد در آن ساعت من از روضه بیرون می آمدم، به دو می رفتم طرف خانه و چون در خانه بسته بود، گیوه هایم را بیرون می آوردم و پرت می کردم بالای بام زیرا می بایست از آن ساعت به بعد پا برهنه بود. آنگاه سبک و راحت پا برهنه می دویدم و بازمی گشتم به طرف میدان ها.
• از یک ساعت به ظهر تعزیه شروع می گشت که به آن شبیه می گفتند و آن تعزیه بزرگ شهادت امام حسین(ع) بود که همان یک روز در سال به نمایش گذارده می شد. چند تن از مردان ده آن را ترتیب می دادند که هر سال هم نقش ها بر عهده همان ها بود. یکی شمر می شد، یکی سکینه یکی امام و به همین ترتیب الی آخر...

• در انبار حسینیه، لباس ها و وسائل برای هر نقش موجود بود. سوزناک ترین منظر زمانی بود که حضرت علی اصغر در آغوش امام به میدان آورده می شد تا جرعه ای آب برایش طلب گردد که ناگهان به جای آب حرمله تیری بر سینه اش می زد. به جای علی اصغر، یک عروسک بود از دور شبیه به بچه قنداق شده.[این عروسک] نسبتاً قدیمی جز اموال حسینی بود، ولی در این حین بچه های شیرخواره ای را هم می آوردند و به بغل کسی که نقش امام را ایفا می کرد می دادند تا او را در بغل یک دور میدان ها بچرخاند و بدین گونه بچه کمربسته علی اصغر می شد. این گونه بچه ها بچه هایی بودند که یا خیلی عزیز نموده بودند و یا نذری درباره آن ها شده بود که از بیماری طولانی برخاسته بودند.

• آنگاه نوبت به برداشتن نخل می رسید که منظره بی نظیری بود. امام، شهید شده بود و می بایست جنازه اش را بر دوش گرفت. همه خوانین و اعیان ده آشفته حال، پابرهنه، سربرهنه، شال سیاه بر گردن می دویدند و به جانب نخل و سایر مردها به دنبال آن ها.
• بیش از صد مرد در چهار ردیف جلو و عقب شانه می زدند زیر تیر نخل. ما بچه ها نیز خود را می رساندیم از چوب بست وسط بالا می رفتیم و خود را به طناب ها می آویختیم که زنگ ها را بجنبانیم. این هیکل بزرگ یا علی گویان با یا علی سوم مانند کشتی به جنبش می آمد در همان لحظه طناب ها را می کشیدیم که زنگ ها قوی به صدا می افتاد. نخل از آشیانه خود بیرون برده می شد. زن ها در غرفه های خود ایستاده و شیون می کردند یکی از روضه خوان ها که سید وزینی بود و صدای غرای خوشی داشت دستارش را از سر برداشته دور گردن می پیچید دست از آستین عبای سیاه بیرون می آورد و پابرهنه درحالی که صورتش به حد اعلا برافروخته شده بود رو به نخل عقب عقب قدم برمی داشت و ذکر مصیبت می کرد. نخل آرام آرام شبیه به جنازه پرشکوهی در حرکت بود برق آفتاب بعدازظهر بر آینه ها و فلز شمشیرها و پولک ها می تابید. پارچه ها و دستمال های رنگارنگ و منگوله هایی که آویخته بود، لرزه ملایمی برمی داشتند.

• صدای زنگ ها با صدای مصیبت خوانی ذاکر که سوزناک ترین کلمات را ادا می کرد و شیون زن ها به هم می آمیخت رنگ و نور و صدا و حرکت و برق آینه ها دست به دست هم می دادند و عصب بینندگان را در اوج کشش نگاه می داشتند.
• در همان حین گوسفندانی را که برای قربانی در جلوی پای نخل آورده بودند می خواباندند و کارد بر گلویشان می کشیدند که خون فواره می زد. منظره خون بر رقت موضوع می اضافه نمود. این گوسفندها به تعداد ده دوازده از آن کسانی بود که نذر داشتند و مانند هابیل درشت ترین آن ها را هم انتخاب نموده بودند. آن ها نیز سرمه به چشمشان کشیده و گل سرخ بر پیشانی شان مالیده شده بود. بدین گونه سه دور این نخل گرد میدان می چرخید و آنگاه آرام آرام به درون آشیانه خود بازمی گشت. مراسم قتل به انتها رسیده بود خون های گوسفندان جابجا ریخته شده بود که خاک می آوردند و روی آن ها می پاشیدند.

• همه چشم ها از کوچک و بزرگ اشک آلود و دل ها شکسته بود، چه انسان ها خوب بودند و چه بد، چه فاسق و ستمکار و چه پارسا، ساعتی در این امر اشتراک پیدا نموده بودند که خالصانه در عزای سرور شهیدان شرکت جویند. در این ساعت با هم برابر شده بودند. ریا و نقش بازی در کار نبود و لزومی نداشت که باشد. کسی تجسس در کار کسی نمی کرد. حالات او را زیر چشم نمی پایید. مسلمانی و اعتقاد هر کسی برای خودش محفوظ بود که بی ترس و تزویر ابراز می گشت همه به پای خود آمده بودند که ثواب و تبرکی ببرند، خود را بگشایند و سبک نمایند. هر کس در هر مقام و قدرت و ثروتی بود در برابر کسی که می بایست شفیع و رهاننده باشد خود را خاکسار می دید. انتظار دیگری جز همین شفاعت نداشت و به همین سبب آنچه می کرد با خلوص و صدق همراه بود. بشر را که احتیاج به خوب بودن دارد ولی غالباً در عمل بد می گردد، ساعتی تلطیف می کرد.
• این عزاداری مفصل می بایست با خوردنی همراه باشد.گوسفندهایی را که قربانی نموده بودند به محوطه ای در بیرون ده می بردند. دیگ های بزرگ که آن ها نیز وقف میدان بودند می آوردند و با این گوشت ها آش گندم مفصلی می پختند که به هر یک از اهل ده یک کاسه می رسید.

• دیگ های بزرگ به تعداد 10 پانزده بر آتش ها بودند و کمچه ها توی آن ها گردانده می شدند. گندم هایی که به کار می رفت نیز نذری بود و این آش ها واقعاً خوشمزه درست می شد و هر کس می بایست قدری از آن بخورد زیرا شفا شناخته می شد. مردم ظرف ها در دست، به جانب دیگ ها می رفتند. آش داغ که هُرم از آن برمی خاست و دهان را می سوزاند. گمان می بردند که با خوردن آن ناخوشی و بلا را از خود دور می نمایند.
• شب، شب شام غریبان بود. از همه مراسمی که تا آن ساعت بود لطیف تر. شامگاه که هوا تاریک می شد رسم آن بود که کسانی که متعلق به میدان های پایین بودند در صف منظمی بروند به میدان بالا و برعکس کسانی که به میدان بالا تعلق داشتند بیایند به میدان پایین.

• زن ها در گروه جداگانه ای از جلو می رفتند و مردها هرکدام یک شمع روشن در دست در صف بسیار منظمی به راه می افتادند. آهسته و سر به زیر جهت میان دو میدان را که حدود بیست دقیقه بود می پیمودند هم می خواندند: ای شیعیان امشب شام غریبان است/ نعش حسین امشب اندر بیابان است و یا این شعر: دختر بدر دوجی امشب سه جا دارد عزا/ گاه می گوید حسن گاهی حسین گاهی رضا. همگی پابرهنه و سربرهنه بودند. پاها به سنگ ها می خورد و در خاک و پِهن غوطه ور بود ولی هیچ کس اهمیتی نمی داد به قول رودکی زیر پایم پرنیان آید همی چنان حضور قلبی ایجاد می شد که گفتی به واقع خود را در شام سیاه صحرای کربلا می دیدند که اشقیا آرام گرفته، نعش ها بر زمین افتاده و خانواده حسین (ع) آهسته به گریه و نوحه مشغولند. تمام روز که در غلیان و فعالیت گذشته بود، اکنون آرامشی حاصل می گشت اکنون در این پیاده روی آرام شبانه گویی همه چیز می بایست به نتیجه برسد. انتها کار بود.
• شمع های روشن در تاریکی شب نور لرزانی می افکندند هر نور با شعله ای به درشتی یک قطره اشک نه بیشتر، استغاثه گر و حاجتمند نموداری از کاروان بشری بود که خمیده در زیر بار ظلم اجتماع و طبیعت به سوی مقصد ناپیدایی به شکوه گری می رفت.

4104/